BÖLÜM V: EVRENSEL DİNLER ve TÜRKLER 5.1. Konfüçyanizm ve Taoizm
Bu iki din Çin’in büyük dinlerindendir. Türklerin dini yaşayışları için de çok bulanık, çok az da olsa bir etkisi olmuştur. Özellikle Taoizm ile ilgili kaynaklardan elde edilen bilgiler, Bilge Kağan’ın yaptığı Budist mabetlerin yanı sıra Taoist mabetlerde yaptığı yönündedir. Göktürkler savaşa çıkmadan önce bu tapınaklarda ibadet eder hatta Tökük adı verilen bir şarap dökme ayiniyle savaşa hazırlandıkları belirtilir. Konfüçyanizm ise Çin’in resmi dinidir. M.Ö 136 yılında resmi dini olmuştur. Çin’de esir tutulan Türkler ve diğer insanlara zorla Konfüçyanizm dininin temellerini öğretmişlerdir.
Taoizm, IV. Yüzyıldan itibaren gerilemiş ve ölümsüzlük arayışında, Taoist keşişler için büyüsel kehanet usulleri, riyazi tekniklerin önüne geçmeye başlamıştır. Bu çerçevede birtakım ilaçların ve jimnastik usul ve tekniklerinin geliştiği; bunların Türk kültürü ve inançları arasında ormanlı dağ, ağaç, “sığın otu” ve sığın geyik motifleri ve hatta ölümsüzlük iksirinin arayışı gibi temaların yer etmesine imkân vermiş olmasının ihtimal dahilinde olduğu düşünülmüştür. Her halükârda, bir tür panteizm olan Taoizm ile vahdet-i vücuda inanan sufi ekolleri arasında bazı benzerliklerin bulunduğu ve bu etkilerin Türklerin aracılığı ile geçtiği konusu üzerinde bazı araştırıcılar durmuşlardır. Ancak, kabul etmek gerekir ki, Türklerin dini üzerinde Konfüçyanist ve Taoist Etkiler varsa bile bunlar çok bulanıktır. Buna karşılık Budizm, Mani dini, Zerdüştilik, Musevilik ve Hristiyanlık, III-IV. Yüzyıllardan başlayarak, Orta Asya’da yoğun propaganda faaliyetlerinde bulundular, taraftarlar kazandılar, cemaatler oluşturdular. Özellikle, kültürel geçiş yolu üzerinde bulunan Maveraünnehir, bu faaliyetlerin eksenini oluşturmuştur. Bu nedenle onları ayrı başlıklar altında ele almamız uygun düşmektedir(Güngör,2020: 41).
Türklerin inandığı kültlerin, Taoistlerde kullanılan bitkilerle bağlantısı, Türklerin, Taoizm ile ilgisi olduğunu gösterebilir ama bu çok bulanık bir bilgidir. Öte yandan yapılan büyülerde, Şamanistler ile bağdaştırılabilir.
