1.2. Ülgen
Altay Şamanistlerine göre en büyük tanrı Ülgen’dir. Konuma göre konuşulan isim değişmektedir. Güney Altay’da yaşayan Şamanistler Ülgen değil de Kuday der. Kuzey batı Moğolistan’da ikamet eden Soyutlar en büyük tanrıyı Kayrakan olarak kabul eder. Nikolay Fyodoroviç Katanov’a göre Kayrakan büyük han demektir. Bazı şamanlara göre ise Kayrakan bütün tanrıların da büyüğüdür. Kayrakan’ın Ülgen, Kızağan ve Mergen adında oğulları vardır. Kayrakan Türk edebiyatına Karahan olarak geçmiştir. Kayrakan adında dağlar da vardır. A.Anohin bir söylentiye göre Ülgen’in iyilik eden bir varlık olduğunu, ay ve güneşin uzağında yıldızların üstünde yaşadığını söyler ve onun yolunda yedi ya da dokuz engel bulunduğunu bu yola gideceklerin ise ayin yapan erkek şamanlar olacağını söyler. Altaylılar yağan yağmurları Ülgen’in salyası olarak tasvir eder. Ülgen’in yedi oğlu ve dokuz kızı vardır. Erkek çocuklarının isimleri varken kız çocuklarının genel bir adı vardır. Akkızlar veya Kıyanlar denir. Kız çocukları şamanların ilham perileri olarak görülür. Ülgen’in başlarında olduğu ruhlar vardır. Yayık, Suyla, Karlık ve Utkıçı bu ruhlardır. Yayık’ın görevi insanlarla Ülgen arasında yaptığı aracılık ve insanları kötü ruhlardan korumasıdır. Suyla’nın görevi insanları başlarına gelecek kötülüklerden haberdar etmek ve onları korumaktır. Suyla yerde bulunur gökte değildir. Karlık, Suyla’nın yakın arkadşaı olmakla birlikte şamanların isteklerini Ülgen’e yönlendirmek ile görevlidir.(İnan,2018: 30-33) Bir kez daha görüyoruz ki Ülgen adını verdikleri Tanrıları semavi dinlerdeki Tanrı ile benzerlik göstermektedir. Abartılı betimleme ve fikirler olsa da Ülgen’in onları, yeri ve göğü yarattığını, bulutları, güneşi ve ayı hareket ettirdiğini düşünmektedirler. En büyük farkı görüldüğü gibi antropomorfik özellikler taşımasıdır. Ülgen’in çocuklarının olmasından bunu çıkarabiliriz. Diğer ruhları da meleklerle bağdaştıranlar olmuş olabilir. Meleklere verilen görevler gibi olduğu aşikar.
